Polat Kalesi (Arpaçay-Polat Köyü)
Arpaçay İlçesi’nin 5 km. kuzeydoğusunda bulunan Polat Köyü’nün
1,5 km. kuzeybatısında yer almaktadır. Kale doğu-batı doğrultulu olup batı
kısmı sarp bir uçurumdur. Batısından büyük bir dere akmakta olan kalenin
doğusunda ise yayvan bir tepe bulunmaktadır. Verimli Arpaçay Ovasına
egemen olan kale stratejik açıdan son derece önemlidir. Kalenin girişi güney
sur duvarı ile batı sur duvarının birleştiği bölümde 1,5 m.lik bir kapı ile
sağlanmaktadır. Girişi güçlendirmek için savunma açısından daha elverişsiz
olan doğu tarafına 3–3,5 m. genişliğinde daha kaba taşlardan ikinci bir sur
duvarı örülmüştür. Bölgenin en önemli kalelerinden birini oluşturan kalede
elde edilen, keramikler İlk Tunç Çağı ve Demir Çağı’na aittir7
.
Yarbaşı Yerleşmesi (Arpaçay-Polat Köyü)
Polat Köyü’nün 3 km. kadar kuzeydoğusunda düz alanda birçok
mimari kalıntı ile yerleşmenin güvenliğini sağlamak için yapıldığını
düşündüğümüz bir gözetleme kulesinden oluşmaktadır. Gözetleme kulesinin
batı ile kuzeybatısı uçurumla çevrilidir. Yerleşmenin büyük bir kısmı tarla
olarak kullanıldığı için mimari kalıntılar büyük ölçüde tahribata uğramıştır.
Polat Kalesinin karşısına kurulduğu düşünüldüğünde bu yerleşmenin Polat
Kalesi ile ilişkilendirilmesi doğru olacaktır. Keramik verileri İlk Tunç ve
Demir Çağı’na aittir8
.
Kilisetepe Yerleşmesi
Hasbey Köyü’nün 1 km. kadar batısında bulunan alanda yaptığımız
araştırmada, çalışma tarihimizde henüz tamamlanmamış olan “Bekçiçayırı
Kazısı”9
ile birlikte düşünülmesi gereken ve kazı alanının 300 m. güneyinde
bulunan alanda keramik verilerine rastladık. Bu yerleşmenin 100 m. kadar
batısında adına “Kilisetepe” dememize neden olan ve halk arasında “Kilise
Mevkii” olarak adlandırılan dikdörtgen bir planı olduğu görülen ve Ortaçağ
özelliği taşıyan fakat günümüzde sadece temel izlerinin kaldığı bir yapı ile
karşılaştık. Hasbey köyünün, kazısı yapılan bir merkez ile yeni tespit
ettiğimiz iki kale, bir yerleşme ve bir de kilise olması muhtemel yapı
kalıntısı ile değerlendirildiğinde tarihi bakımdan zengin bir köy olduğunu
rahatlıkla söyleyebiliriz10
.
Zöhrap Yerleşmesi
Arpaçay İlçesinin Kuzgunlu Köyünün 2 km. kuzeybatısında 1 882 m.
yükseklikte yer alan Zöhrap yerleşmesi Zilan Deresinin hemen üzerinde
kurulmuş ve geniş bir alan yayılmıştır. Yerleşme tatlı su kaynakları ile çevrilidir. Herhangi bir koruma unsuruna rastlanmamakla birlikte yerleşme
oldukça büyük bir alanı kaplamaktadır. Yerleşmenin kuzeyinde küçük oval
planlı Ortaçağ yapıları ile güneyinde daha büyük planlı İlk Tunç Çağı
mimari kalıntıları bulunmaktadır. Yerleşimin büyük bir kısmını oluşturan
Ortaçağ yapıları 3 x 2 ile 2 x 1.5 m. boyutlarındadır11
.
Carcı Yerleşmesi
Carcı Köyünün kuzeydoğusunda yer alan Carcı Yerleşmesi 1906 m.
yüksekliktedir. Bölgenin en yüksek tepelerinden birinin üzerine kurulan
yerleşme İlk Tunç Çağı özellikleri taşımaktadır. Dar bir vadinin üzerinde
kurulan yerleşme çevreye hâkim bir konumdadır. Çıldır Gölünden gelen
sular yerleşmenin güneyinden geçerek Carcı Hidroelektrik santraline
ulaşmaktadır12
.
Carcı 2 Yerleşmesi
Carcı kalesinin doğusunda Carcı köyünde 1 834 m. yükseklikte
bulunan yerleşme Carcı Deresi’nin hemen doğu kenarına yapılmış oval
planlı yapıları bulunan bir yerleşmedir. Yerleşme, “taş dam” diye
isimlendirilen ve en yakın örneklerini Çıldır Akçakale’de gördüğümüz
yapıların bir benzeri olarak karşımıza çıkmaktadır13
.
Carcı Kalesi
Carcı köyünün kuzeydoğusunda bulunan kale 1893 m. yüksekliktedir.
Arpaçay Hidroelektrik santralinden 2 km. uzaklıkta ve Carcı 2
Yerleşmesinin hemen doğusundadır.